Architektura jako rzemiosło

Zawód architekta tradycyjnie był postrzegany jako rzemiosło lub przynajmniej coś do rzemiosła zbliżonego. Architektoniczne idee powstawały w bliskim związku z faktycznym, fizycznym placem budowy, natomiast rysunki jako sposób ujmowania architektury nie pojawiły się aż do okresu renesansu. Wcześniej architektura była postrzegana jako praca rąk, podobnie jak malarstwo czy rzeźba.

Dzisiaj praktyki oparte na zasadzie „projektuj i buduj” zdarzają się na świecie. Dobrym przykładem takiego „tradycyjnego” podejścia np. w Stanach Zjednoczonych są pracownie Sama Mockbee, Ricka Joya, czy we Włoszech Renzo Piano. Takie studia projektowe przywracają projektantowi pełną kontrolę nad wykonywaniem i wykańczaniem, a także eliminują zachowawczość firm budowlanych.

Jeśli chcesz, aby Twój dom był nietuzinkowy powinieneś zaufać architektom, którzy z pasją łączą najlepsze praktyki utrwalone przez rękę, oko i umysł. Praca rąk jest nie do przecenienia. Niewielkie pracownie architektoniczne na całym świecie często wyznają etos zbliżony do rzemieślniczego i utrzymują intymny, dotykowy związek z pracą. Nowoczesne technologie, które wspierają proces projektowania nie muszą być całkowicie odrzucone, jak u Renzo Piano. Ten architekt zaczyna od szkicu, potem rysuje, następnie buduje model, aż wreszcie przechodzi do rzeczywistości, idzie na plac budowy, aby znów wrócić do rysowania. Koło się zamyka. To bardzo typowe podejście dla rzemieślnika.

Sztuka rzemiosła

W książce „Istota i sztuka pracy fachowca, autorstwa Davida Pey’a odnaleźć można podział fachowej roboty na dwie kategorie: „ryzykowną” i „pewną”. Pierwsza oznacza, że pracownik może zepsuć swoją pracę, a w drugim przypadku, wszystko jest wcześniej zdeterminowane i jest poza kontrolą pracownika. Autor jednak mówi, że „Wszystkie dzieła ludzi, które były podziwiane od początku naszych dziejów, powstawały w wyniku pracy naznaczonej ryzykiem…”. To co stworzone pracą rąk, w sposób rzemieślniczy, plasowane jest jako zupełnie odmienna kategoria wyrobów.

Rzemiosło jest oparte na wyuczonej, specjalistycznej umiejętności. W literaturze przedmiotu odnajdziemy omówienia wskazujące, że umiejętność to wyuczona praktyka. Każda umiejętność manualna wymaga ciągłej praktyki, bez względu na to czy jest się architektem, pianistą czy koszykarzem. Szacuje się, że każda wymagająca manualna lub fizyczna umiejętność wymaga około dziesięciu tysięcy godzin praktyk. Z kolei Juhani Pallasamaa profesor wydziału architektury Uniwersytetu Helsińskiego mówi, że „w miarę, jak czynność jest doskonalona, percepcja, działanie dłoni i myśl tracą swoją niezależność i zamieniają się w jeden, podprogowo skoordynowany system reakcji i odpowiedzi. Ostatecznie to poczucie podmiotowości twórcy wydaje się wykonywać czynność, zupełnie jakby jego podmiotowość sama z siebie wytworzyła dzieło.” Utożsamienie twórcy z wyrobem jest całkowite.

Ceramika spod ręki rzemieślnika

Filozofia produkcji ceramiki w Ostrzeszowie pod marką Heritage nawiązuje do dziedzictwa zarówno kulturowego jak i przywraca podmiotowość twórcy. Architekci, którzy wciąż stosują zasadę „projektuj i buduj” najlepiej zdają sobie sprawę z istoty sprawy. Kiedy uświadomimy sobie, jak na dziecięcą wyobraźnię działa praca rąk i oka, kiedy malec może dostrzec mechanizm działania, jak może zaobserwować tworzenie się, wtedy doceniamy tę odrobinę tradycji w naszych codziennych zmaganiach. Przeciwieństwem tego jest powstawanie czegoś, gdzie mechanizm tworzenia jest zamknięty w technologii znanej inżynierom. Tu otrzymujemy szablonowe produkty, według procedur. Projektowanie domu jest przede wszystkim aktem twórczym. Dzieło architekta powstaje z doświadczenia pracy rąk, wyrobionego zmysłu wzroku, dotyku i empatii. Podobnie wiele materiałów budowlanych, które powstają dzięki pracy rąk są dziełem sztuki użytkowej. Do tej kategorii zaliczyć należy ceramikę. Ręcznie wytworzona jest już zupełnie inną kategorią produktową.

O tym, jak w sposób rzemieślniczy powstaje dachówka Heritage w ostrzeszowskiej XIX-wiecznej fabryce możesz dowiedzieć się z krótkiego filmu tutaj.